Năm nhất đại học mình cực kỳ tò mò về kinh tế học và cách nền kinh tế vận hành, luôn muốn tìm cách giải thích một câu mà mấy bà hàng xóm hay mấy thằng nhóc mới lớn như mình hay hỏi là “Tại sao chính phủ không phát cho mỗi đứa một tỷ mà tiêu nhỉ?”.
Một trong những môn mình học đầu tiên là Kinh tế Vi mô, học về những nguyên tắc cơ bản của các chủ thể trong nền kinh tế, lý thuyết của Mankiw, dù kết thúc môn điểm cũng bình thường, nhưng kiến thức và sự thoả mãn khi có thể giải thích được những vấn đề trong cuộc sống khiến mình tò mò hơn.
Mình vẫn nhớ mãi một trong những mục tiêu cốt lõi của Kinh tế học “Là sự tối đa hoá lợi ích dựa trên nguồn lực hữu hạn”. Nguyên tắc này theo mình mãi, không chỉ là kinh tế, mà còn là lối sống, giải thích được luôn các vấn đề trong các môn học phi kinh tế học khác như Machine Learning.
Hồi đấy Internet Việt Nam chưa thực sự “xuống cấp” và loãng về mặt thông tin như bây giờ, nguồn giải trí và thông tin chủ yếu đến từ vài kênh Youtube như Kiến Học, Kinh tế không kinh thế hay TedEd Việt Nam, sau này đa phần đều đã không còn nữa, thật đáng tiếc.
——–
Nói về kinh tế học và tiền tệ, đây là một lĩnh vực rất thú vị, và ai cũng nên học một ít để giải thích các vấn đề căn bản trong xã hội.
Ví dụ xưa được học công thức tính GDP = C + I + G + (X-M). Qua công thức này có thể thấy để đạt được sự tăng trưởng trong GDP, ta có thể tăng 4 chỉ số: Tiêu dùng cá thể (C), Đầu tư tư nhân (I), đầu tư chính phủ (G), xuất khẩu (X) và giảm nhập khẩu (M).
Ngoài ra chính phủ còn có hai công cụ chính để điều phối nền kinh tế, là chính sách tài khoá (G + tax) và chính sách tiền tệ (interest, etc)
Mỗi nền kinh tế sẽ có một định hướng khác nhau, ví dụ nền kinh tế Hoa Kỳ là một nền kinh tế cực mạnh về tiêu dùng (C), dẫn tới các chỉ số khác như đầu tư của các hãng xưởng cũng tăng, cán cân xuất nhập khẩu sẽ theo hướng thâm hụt, thuế cho hộ gia đình sẽ giữ ở mức trung bình thấp để họ có thêm tiền cho chi tiêu, mua sắm.
Trái ngược, ta có nền kinh tế Đức là cỗ máy xuất khẩu, chính phủ liên bang chi rất nhiều tiền (G) để đầu tư hạ tầng công nghiệp, thuế cao để ổn định an sinh xã hội.
Đa phần các nước đang phát triển ở châu Á sẽ phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu nguyên liệu thô, sản phẩm có độ cô đặc công nghệ thấp, nên khi xảy ra các biến động vĩ mô toàn cầu (e.g: thuế quan) thì chính phủ sẽ phải xoay xở để đảm bảo xuất khẩu.
Nghịch lý của việc đảm bảo xuất khẩu là chính phủ phải điều chỉnh tỷ giá theo hướng làm yếu đồng nội tệ, tuy nhiên khi X tăng thì C lại giảm, do sức mua của người dân trong nước sẽ yếu đi, đây là một loại thuế vô hình mà ở tầm cá nhân sẽ khó thấy được.
Ngoài chính sách tỷ giá, chính phủ còn có thể can thiệp mạnh để đảm bảo GDP thông qua chính sách tài khoá (G), tăng mạnh đầu tư công, xây dựng nhiều và nhanh, đây là một trong những cách rót vốn dễ nhất có thể làm, ví dụ như sự tăng tốc thần kỳ của Trung Quốc mấy mươi năm trở lại đây một phần là do họ đẩy mạnh G thông qua xây dựng, tuy nhiên đây không phải là một chính sách bền vững trong dài hạn, một con dao bén, nhưng chơi thì cần cẩn thận.
Chính phủ trực tiếp can thiệp vào lãi suất, thường thì lãi suất của các quốc gia nên neo theo các nền kinh tế lớn như Mỹ, EU. Nếu đi ngược chiều, có nghĩa là quốc gia đó đang có toan tính riêng.
Chính phủ có thể can thiệp “thô bạo” để ls tiệm cận 0%, nghĩa là chi phí để sử dụng dòng tiền là zero, các công ty cứ thế mà vay, mà phát triển, rất nhanh, rất mạnh nếu nền công nghiệp quốc gia đủ mạnh, và là con dao 2 lưỡi khi dòng tiền chảy vào các ngành không mang lại giá trị thặng dư hoặc xuất khẩu.
Ngoài ra, một cách vui vẻ khác mà vài chính phủ có thể làm đó là “phát tiền” cho người dân, như cách Mỹ đã làm thời Covid, hoặc Thái Lan làm gần đây. Đây là một cách thúc đẩy tiêu dùng (C) trực tiếp, bỏ qua các lớp trung gian. Cách này ưu điểm là cực nhanh, trong vài ngày là một dòng tiền khổng lồ chảy trong nền kinh tế. Nhược điểm là nếu tiền đó không nằm trong chính sách tài khoá đầu năm mà đến từ việc tăng cung tiền (aka in tiền) thì nó sẽ có tác động lên lạm phát trong dài hạn.
Cuối cùng thì nếu hiểu được các động tác vĩ mô, người trẻ như tụi mình sẽ hiểu hơn cách để linh hoạt điều chỉnh vốn tích luỹ.
Một công việc với mức lương 15tr của 2 năm trước sẽ không còn giống 15tr của bây giờ nếu tỷ giá giảm, lãi suất ngân hàng thấp thì gửi tiết kiệm không còn bù được lạm phát.
—–
Viết linh tinh vì nhớ lại những năm tháng tò mò hồi vừa lớn, những năm tháng chẳng có gì trong tay, nhưng lại là những năm tháng với nhiều “aha moment” nhất.
“Cứ đam mê, cứ dại khờ”
Chúc các bạn học vui!
Tây Đức, 13/09/2025